Deja Vu ve Jamais Vu

Bu iki kavram da Fransızca'dır. Deja vu çok bilinen bir kelime olduğu halde Jamais vu az bilinir. Anlam olarak birbirinin zıddıdır.

Deja vu, ilk karşılaşılan bir şeyin ve yaşanan bir olayın daha önce de karşılaşıldığına ve yaşandığına dair oluşan bir histir. Jamais vu ise bunun tam tersine zihinsel bir kopuş yaşayarak yaşanan bir olayın yaşanmamış gibi hissedilmesi, yaşamdaki sürekliliğin kesilmesidir. Örneğin bir yolda yürüyorsunuz sonra aniden nerede olduğunuzu ne yaptığınızı unutuyorsunuz. Hissedilen o duyguya jamais vu denir.

Bunlarla ilgili en iyi örnekleri Matrix ve Memento filmlerinde görebiliriz. Deja vu isminde Denzel Washington'un oynadığı ünlü bir film olsa da aslında o filmde yaşanan olay hissetmekten öte bir durum olup zamanı geri çevirmeye odaklanan bir filmdir. Kelebek Etkisi filmi de böyledir.

Matrix'te Deja vu kavramı da doğrudan kullanılır. Neo bir binanın girişinde bir kedi gördüğünde deja vu yaşar. Bunun Matrix'te kurmaca gerçekliğin yeniden düzenlenmesi anlamına geldiği söylenir. Fakat Neo film boyunca sık sık deja vu yaşar. Örneğin Trinity ile ilk karşılaştığında onu önceden tanıyormuş hissine kapılır. Yine kahinle ilk karşılaşmasında sorduğu soruların aslına cevabını bilmekle bu hisse kapılır. Ajan Smith ile metro durağında yüzleştiğinde de bu duyguyu yaşar.

Matrix'de Jamais vu bir kaç kez yaşanır. En yoğun yaşandığı an Morpheus'un Neo'ya similasyon programında yaşamın gerçekliğini çıplak ve korkutucı haliyle gösterdiğinde Neo'nun kriz geçirdiği andır. Neo yaşanan gerçekliği derin bir şeklide yadsır.

Yine simülasyon programında iken kırmızılı kadını takip ederken ajanlara yakalanan Neo kısa bir anlığına da olsa Jamais vu yaşar. Jamais vu'nun yaşandığı bir diğer sahne ise Matrix'te bir binanın içinde Matrix ajanlarının tuzapına düştükleri anda Neo'nun yaşadığı gerçeklik algısının kaymasıdır. Bu ani şok içinde Neo bir an tepkisiz yakalanır. Neo binanın girişinde Dejavu yaşarken saldırıya uğradıklarında bu kez Jamais vu yaşar.

Memento filminde kahramanımız Leonard karısının tecavüze uğrayıp öldürülmesi ve kendisinin de bir hafıza kaybıyla sonuçlanan bir saldırıya uğrar. Tek hedefi suçluları bulup intikam almaktır fakat saldırdan önceki anıları hatırladığı halde o tarihten sonraki hiçbir bilgi hafızasında kalmaz.

Edindiği bilgiler ertesi gün silinir. Leonard bilgileri hatırlamak için kartlarda notlar alır fotograları kullanır ve daha önemli bilgileri ise vücuduna dövme yaptırır.

Leonard doğru bilgiye ulaşmaya çalışırken yaşadığı hafıza kaybı ile derin gerçeklik bunalımları yaşar. Olmamış şeyler olmuş gibi (deja vu) olmuş şeyleri de hiç olmamış gibi (jamais vu) algılamak sıkça başına gelir. Bu anlamda hem deja vu hem de jamais vu teması sık görülür.